Salvador Dalí
Bilduma
DZFN-MEEk Salvador Dalí (1904-1989) artista bikainari «Espainiako pintoreak» izeneko seriearen bigarren jaulkipena eskaini dio. Serie honekin, historiako Espainiako sortzaile garrantzitsuenak omendu nahi dira.
II. serie hau egilearen lanik ezagunenak irudikatzen dituzten bost bilduma-txanponek osatzen dute.
Biografia
Salvador Dalí 1904ko maiatzaren 11 jaio zen. Oso gaztea zela hasi zen marrazten eta pintatzen, eta 1922an Arte Ederren ikasketak hasi zituen Madrilen. Ikasleen egoitzako egonaldian lagun minak izan zituen Federico García Lorca poeta eta Luis Buñuel zinemagilea; hala, haiekin abangoardiako proiektu artistiko ugari gauzatu zituen.
Madrilen ikasi ostean, Salvador Dalí Parisera joan zen eta pintore zein idazle surrealisten taldean sartu zen. Aldi honetakoak dira surrealismoaren ordezkaririk handienetako batean bilakatzen duten lanetako batzuk, esaterako, «El gran masturbador» (Masturbatzaile handia), «El espectro del sex-appeal» (Sex-appealaren espektroa), «El juego lúgubre» (Jolas iluna) eta «La persistencia de la memoria» (Memoriaren iraunkortasuna). 1929an errusiar gazte bat ezagutu zuen, Helena Diakonova, Gala ezizenarekin ezagutzen zen, eta ordutik bere modelo eta neska-lagun bihurtu zen.
Bigarren Mundu Gerraren hasierarekin batera, Salvador Dalí eta Gala urte batzuetan Estatu Batuetan bizi izan ziren. Han, estilo errealista eta onirikoa zuen bere pinturak arrakasta izan zuen. «Salvador Dalíren bizitza sekretua» idatzi zuen eta zine, antzerki, opera eta balleterako ere lan egin zuen. Berrogeiko hamarkadakoak dira hain garrantzitsuak diren lan hauek: «Autoerretratu biguna hirugihar frijituarekin», «Ogiaren saskia», «Leda atomikoa» eta «Portlligateko Madonna». Une horretako pintorerik ospetsuenetako bat zela, 1948an Europan bizitzera itzuli zen eta egonaldi luzeak egin zituen Portlligaten zituen etxean eta tailerrean.
Hirurogeita hamargarren hamarkadan Dalík Dalí Antzerki-Museoasortu eta inauguratu zuen Figueresen. Bertan, bere lanaren bilduma handi bat dago ikusgai: hasierako lanak, surrealismoko lanak eta bere bizitzaren azken urteetan egindako lanak. Urte askoan Portlligaten, bizi izan ondoren, bere emazte Gala hil zenean, Púbolgo gaztelura joan zen urte batzuetan bertan bizitzeko eta bere bizitzaren azken urteak Figueresko Galatea Dorrean pasatu zituen, Dalí Antzerki-Museotik gertu, eta bertan lurperatzea nahi izan zuen.
1983an Gala-Salvador Dalí Fundazioa sortu zuen. Erakunde honek bere legatu artistiko eta intelektuala kudeatu, babestu eta sustatzen du.
1989ko urtarrilaren 23an hil zen.
Lanak
AUTORRETRATO CON L'HUMANITE (AUTOERRETRATUA L'HUMANITE-REKIN), 1923
Obra hau Dalíren aldi kubistako ereduetako baten isla da; bertan, Rafael Barradasen clownismoaren ildoa jarraitzen du. Artista uruguaiar honek Italiako eta Frantziako lurretan «in situ» ikusi zituen futurismoa eta kubismoa txertatu zituen. Rafael Barradasek «Bibrazionismoa» sortu zuen. Hala, plano kubisten eta dinamismo futuristaren sintesian oinarritzen zen, eta eragin hori Dalíren lanean ikus daiteke, 1923ko Autoerretratu kubistan, hain zuzen.
COMIENZO AUTOMÁTICO DE UN RETRATO DE GALA (GALAREN ERRETRATU BATEN HASIERA AUTOMATIKOA), 1933
Dalík 1932an egin zuen lan surrealista da; bertan, irudiaren akaberaren hainbat mailekin esperimentatzeko nahia adierazten du.
EL ESPECTRO DEL SEX-APPEAL (SEX-APPEALAREN ESPEKTROA), 1934
Lan hau libidoaren espektro gisa ezagutzen da. «L' amour et la mémoire» poemaren bertso batzuk agertzen dira. Maitasuna gorputz ustel batek irudikatzen du eta memoria haur txiki batek. Haur horri dagokionez, Dalí bera da, beheko aldean eskuinetara dago, marinelez jantzia bere haurtzaroa gogoratuz eta uztai bat zein hagaxkaren funtzioa duen femur bat ditu.
TRISTAN E ISOLDA (TRISTAN ETA ISOLDA), 1944
Tristán eta Isoldaren Erdi Aroko legenda hau izan zen Salvador Dalíren irudimena gehien erakarri zuen legendetako bat. Bi maitaleren istorioa kontatzen du eta amaieran ezinezko maitasunaren mitoa jakinarazten du. Legenda horri osagai tragiko handiak erantsi zizkion. Salvador Dalík aurre egin ahal izan zion 1940. hamarkadan hainbat aldiz hain erakargarria izan zen gai bati. Zehazki, 1941eko «Tristán eta Isolda» balleterako eta 1944ko egokitzapen berri baterako agertokiak egitea agindu zienean.
GALARINA, 1944/45
«Estilo klasikoko» pintore batean bilakatu baino lehen, Dalík Galaren, bere musaren, erretratu bikain hau egin zuen. Erretratu hau amaitzeko sei hilabete baino gehiago behar izan zituen. Galarina izena Dalík jarri zion Raphaelen La Fornarinaren antzera eta haren pareko gisa.
LA TENTACION DE SAN ANTONIO (SAN ANTONIOREN TENTAZIOA), 1947
Koadroan San Antonio Abad agertzen da basamortu batean, belaunikatuta eta bi hagaxkekin egindako gurutze bati helduz eraso egiten dioten tentazioetatik babesteko, exorzismoaren antzinako keinuarekin.
Koadroak literalki gizonak normalean izaten dituen tentazioak deskribatzen ditu: arrakasta, sexua, urrea eta aberastasunak.
RETRATO DE PABLO PICASSO EN EL SIGLO XXI (PABLO PICASSOREN ERRETRATUA XXI. MENDEAN), 1947
Picassok beti erlazio onak izan zituen Kataluniarekin eta Dalíren karreraren hasierako urteetatik bere lanarekiko interesa agertu zuen. Horrela, ezin gara harritu Dalíren Pariserako lehen bidaian, artista gaztea Picasso bisitatzera joan bazen. Honek bere estudioan egin zion harrera eta bere obraren, une horretako, bilakaera erakutsi zion, Dalí asko hunkitu zuen bilakaera, hain zuzen. Picassoren estilo berria, orduan Bretonen oso antzekoa zen, Dalíren pintatzeko modua surrealismorantz eraman zuen lehenengo aldiz.
BUSTO DE MUJER RETROSPECTIVO (ATZERA BEGIRAKO EMAKUME-BUSTOA), 1970
Dalík 1930ean egindako eta 1970ean ukituak egin zizkion busto surrealista.
