Gaztelako Isabel I.a, Isabel katolikoa izenarekin da ezagunagoa, Madrigal de las Altas Torres herrian (Avila) jaio zen 1451ko apirilaren 22an bere aitaren jauregian. Gaztelako Juan II.a zen bere aita eta Portugalgo Isabelekin zegoen ezkonduta.

Jaio zenean Gaztelako tronura iristeko oso aukera gutxi zituen, baina bere iloba, Juana la Beltraneja, sasikotzat deklaratu zuten eta bere anaiorde Enrique IV.aren oinordeko bihurtu zen; halere, 1475eko gerra zibila irabazi behar izan zuen tronua okupatzeko 1479an. Aragoiko Fernandorekin ezkondu zenez, bi Gazteletan ordena eta aginte monarkikoa ezarri ahal izan zen berriz; horrela, Espainia nazio indartsu, dinamiko eta hedakor batean bilakatu zen. Gertaera oso garrantzitsuak izan baitziren, esaterako, Granadako konkista eta Kanarietako isla handien konkista, eta Amerikaren aurkikuntza1492an.

Mugarri historiko horiek unibertsal bihurtu zuten Erreginaren irudia. 1504ko azaroaren 26an hil zen erregina hau Medina del Campon. Bere heriotzaren V. mendeurrena ospatzeko, DZFN-MEEk proof kalitateko txanponen bilduma bat jaulki, landu eta jarri du zirkulazioan, baita 12 euroko txanpon bat ere, horrelako gertaera garrantzitsu bat oroitzeko.

Informazio gehiago nahi baduzu, esteka hauen bidez egin dezakezu:

• Caceresko aldundia: Isabel Katolikoaren V. mendeurrena. Omenaldi-artxiboa Isabel Katolikoaren bere heriotzaren IV. mendeurrenean Extremadurako aldizkarian (1904).
• Valladolidko artzapezpikutza: Isabel Katolikoaren heriotzaren V. mendeurrenaren webgune ofiziala.
• Medina del Campo: Isabel Katolikoaren heriotzaren V. mendeurrenaren ospakizuna Medina del Campon.
• Madrigal de las Altas Torres: Isabel Katolikoaren heriotzaren V. mendeurrena.

Beren erregealdia 1474 eta 1504, urteen artean izan zen eta goraldi zein oparotasun handiko aldi baten hasiera izan zen; izan ere, Espainia Europaren buruan jarri zen mende bat baino gehiagoan.

Monarka Katolikoek hala nahi zutelako, bere historiaren norabidea markatuko zuten gertaera garrantzitsu hauen protagonista izan zen Espainia: beren Erregetzan hainbat erreinu batzea, Kanariak Gaztelako Erregetzan behin betiko integratzea, Granadako Erreinu Nazariarraren anexioa edo Cristóbal Colón Kontinente Berrira iristea.

Txanpon-sistema urrean, zilarrean eta zilar-kobrean oinarritzen da. Errege Katolikoak iritsi zirenean Espainiako hainbat erreinutako txanpon aniztasunean bi arlok eragiten zuten: musulmanak eta europarrak. Aragoiko Koroa osatzen zuten erreinuetako bakoitzak bere txanpona egiten zuen. Isabel eta Fernandok beren erregealdian txanpon motak batzeko joera izan zuten, batez ere, Gaztelan.

Gaztelako lehenengo araudia 1475eko ekainaren 26koa da, eta «castellano» izeneko txanpona urrearen unitate gisa ezartzen zuen, monarken bustoak aurrez aurre jarrita zituela. Era berean, «castellano» bikoitza ezarri zuen. Pieza hori bikain gisa izendatu zen, zuen metalaren purutasuna zela eta. Bertan, errege-erreginak agertzen dira eta San Juan arranoa ezkutua babestuz, beste aldean. Zilarrezko txanponerako erreala ezarri zen, eta bere zatitzaileak hauek ziren: erreal erdia eta erreal laurdena. Zilar-kobrearen aleaziozkoak dira, «blanca» izeneko txanpona landu zuten eta bertan agertzen diren irudi nagusiek errege-erreginen siglak adierazten dituzte.

Medina del Campoko pragmatikak, 1497an emana, urrezko pieza berrirako lantze-arau berriak ezarri zituen: «excelente de la granada» delakoa, Veneziako duketzan oinarritua, Europan onartutako txanpona zen eta Valentzian zein Aragoin ezarria 1483tik. Txanpon honek 2, 4, 10 eta 20ko multiploak zituen eta zatitzaile bat, «medio excelente» izenekoa. Antolaera horrekin txanponen sistema batu nahi zen eta, gainera, txanpon-etxeen eta txanpon-fabrikatzaileen funtzionamendua arautu zen. Era berean, zilarrezko txanponetan balio berri bat sartu zuten, erreal zortzirena.

1503ko Errege Zedula batean, Isabelek agindu zuen Sevillako Txanponen Etxean landu zedila «Uharte espainiarretik eta beste uharte batzuetatik eta Ozeano itsasoko lur irmotik iristen den urrea»; txanpon-etxe horrek zilarrezko eta kobrezko txanpona ere landu zuen.

Gaztelako Isabel I. eta Aragoiko Fernando II. ezbairik gabe Espainiako eta Europako historian bi pertsona ospetsu dira, eta biak batzea, erreinaldian berdintasunean jardunez, beren garaiko Europan gertaera berdingabea izan zen.

Bi monarken garrantzia eta gauzatu zituzten gertaera erabakigarriak direla eta, ondorengoek eta ondorengo gobernariek erreinaldi hartara begiratu dute eta garai hartan bizi zen une gorena erreferentzia gisa hartu dute. Gertaera honek isla garrantzitsua izan du errege-erregina haiei buruz, haien sinbolo bereizgarriei buruz egin diren irudikapen ugaritan eta, azken finean, baita haien une historiko garrantzitsuak ere Estatuko hainbat dokumentutan. Aurreko mendeetako lehen urteetatik, dokumentu horiek Monetaren Errege Etxeak diseinatu eta egin ditu, Moneta Etxe eta Inprimategi Nazionala baita, aurreko mendeetako artisau-tailerretako jardueraren ondorengoa.

Errege Katolikoek dibisa jakin batzuk sinbolo gisa hartu zituzten eta horiek mantendu egin dira. Horietako batzuk gaur egun gure Ezkutu Nazionalean daude. Isabelena da erreinuaren armei heltzen dien San Juanen arranoa eta erreginak lema hau erantsi zien: «sub umbra alarum tuarum protege nos» (babes gaitzazu zure hegalen itzalaren azpian), erreginak debozio handia baitzuen ebanjelariarekiko. Erreginaren enblemak izan ziren ere uztarria eta eroritako hamaika geziak. Batasuna eta inperioa sinbolizatzen dute enblema horiek.

Fernandorena da gordiar korapiloa, Alejandro Magnok bere ezpatarekin moztu zuena gogoratuz. Bakarrik edo uztarri isabeldarrarekin moztua irudikatzen da, eta «Y» inizialak erreginari egiten dio erreferentzia.

Juan Carlos I.aren dibisak bereziki Errege Katolikoenak diren sinboloak kontserbatzen ditu: uztarria eta geziak gordiar korapiloarekin.